Tenofowir (Viread, również w tabletkach kombinowanych: Truvadzie i Atripli) jest przetwarzany przez organizm w nerkach i zostało potwierdzone, że u osób z innymi czynnikami ryzyka chorób nerek (np. nadciśnienie lub cukrzyca) w związku z przyjmowaniem tego leku może dodatkowo wzrosnąć ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności nerek.

Rzadko stosowany obecnie inhibitor proteazy, indinawir (Crixivan), może sprzyjać tworzeniu się kamieni nerkowych. Leczy się je ambulatoryjnie lub w trakcie krótkiej hospitalizacji.

W ramach rutynowej opieki pacjent z HIV powinien wykonywać regularne badania w celu skontrolowania pracy nerek.

W przypadku wystąpienia zaburzeń czynności nerek może być niezbędna zmiana schematu lekowego lub dodatkowe leczenie nerek.

Lipodystrofia oznacza zmiany w budowie ciała. Początkowo sądzono, że wywoływały ją inhibitory proteazy, ale wydaje się, że główną przyczyną są niektóre leki z klasy NRTI. Obecnie unika się stosowania AZT i d4T – leków najbardziej związanych z lipodystrofią.

Zmiany w rozkładzie tkanki tłuszczowej u osób przyjmujących leki antyretrowirusowe mogą polegać na utracie lub przyroście tkanki tłuszczowej, bądź też obu sytuacjach naraz. Da się to zaobserwować poprzez: zwiększenie obwodu talii (bez wałków tłuszczu); zwiększony rozmiar biustu; nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicy karku i górnej partii pleców; nagromadzenie tkanki tłuszczowej wokół szyi i podbródka; chudnięcie twarzy, szczególnie policzków; chudnięcie pośladków; uwydatnione żyły na rękach i nogach (z powodu utraty tkanki tłuszczowej). U niektórych osób tworzą się małe guzki złożone z tkanki tłuszczowej, zwane tłuszczakami, najczęściej na kończynach i tułowiu.

Nagromadzona tkanka tłuszczowa w okolicy brzucha z powodu lipodystrofii jest stwardniała i zbiera się wokół organów wewnętrznych, przez co brzuch jest napięty i wypchnięty do przodu. Różni się tym od miękkiego, otłuszczonego brzucha osób, które utyły z powodu nadmiernej ilości spożywanego jedzenia czy braku ruchu.

Jak już wspomniano, za wszelką cenę unika się stosowania leków najbardziej związanych z lipodystrofią. Osoby, które przyjmowały AZT lub d4T i zmieniły je na tenofowir (Viread), bardzo powoli odzyskują tkankę tłuszczową w kończynach.

Utrata tkanki tłuszczowej na twarzy może być naprawiona na kilka sposobów. Najczęściej stosowaną techniką jest wstrzykiwanie produktu o nazwie New Fill w zmienione miejsca. Spytaj lekarza lub inną osobę z zespołu medycznego, czy to leczenie jest u Ciebie możliwe.

Istnieje możliwość chirurgicznego usunięcia nagromadzonego tłuszczu z karku, w ten sposób można też w razie potrzeby usunąć tłuszczaki.

Inne dostępne metody wykorzystują ludzki hormon wzrostu oraz sterydy anaboliczne. Oczywiście możesz o tym porozmawiać z lekarzem.

Pozytywne efekty w przypadku gromadzenia sie tkanki tłuszczowej dają regularne ćwiczenia cardio oraz treningi siłowe.

Osoby, u których pojawiły się zmiany w budowie ciała, czasem odbierają to jako coś stygmatyzującego – widoczny znak, że są na leczeniu ARV. Zmiany w budowie ciała mogą również wpływać na poczucie własnej wartości.

Jeśli masz lipodystrofię i źle się z tym czujesz, może Ci bardzo pomóc uświadomienie sobie problemu i porozmawianie z kimś o swoich uczuciach. Jeśli uznasz to za pomocne, zwróć się do kogoś z kliniki z prośbą o wskazanie dostępnych terapii czy leczenia depresji.

Leki antyretrowirusowemogą też zakłócać metabolizm – czyli to, w jaki sposób organizm przetwarza materię potrzebną mu do prawidłowego funkcjonowania.

Przede wszystkim leki antyretrowirusowe mogą wpływać na nieprawidłowy poziom lipidów we krwi – cholesterolu i trójglicerydów, a także cukru.

Cholesterol

Rozróżniamy dwa rodzaje cholesterolu: cholesterol HDL, tzw. „dobry” cholesterol, i LDL, czyli „zły” cholesterol.

Poziom cholesterolu HDL jest często niski u osób z HIV i innymi przewlekłymi chorobami. Wysoki poziom cholesterolu LDL wskazuje na podwyższone ryzyko chorób serca i często występuje u osób biorących leki ARV.

Gdy masz podwyższony cholesterol LDL, poniżej wymienione czynniki dodatkowo zwiększają ryzyko chorób serca:

• Palenie.
• Nadciśnienie.
• Choroby serca w rodzinie.
• Słaba kondycja fizyczna.
• Wiek powyżej 45 lat u mężczyzn i powyżej 55 lat u kobiet.
• Insulinooporność albo cukrzyca.
• Wysoki poziom cukru we krwi.
• Nadwaga, szczególnie w środkowej części ciała.
• Stosowanie stymulujących środków psychoaktywnych takich, jak kokaina i amfetamina.

Szczególnie ważne jest, by monitorować poziom cholesterolu LDL, jeśli przyjmuje się inhibitory proteazy.

Trójglicerydy

Trójglicerydy są lipidami, pochodzącymi z tłuszczu, cukru i skrobi występujących w jedzeniu. Są transportowane przez krwioobieg i magazynowane w tkankach lub w wątrobie. Poziom trójglicerydów może wzrosnąć pod wpływem niektórych leków ARV.

Glukoza

Glukoza to rodzaj cukru występującego we krwi. Wysoki poziom glukozy może zwiększać ryzyko chorób serca. Poziom glukozy może wzrosnąć pod wpływem niektórych leków ARV.

Insulina

Insulina jest substancją produkowaną przez organizm w celu kontrolowania poziomu cukru we krwi. Niektóre osoby na lekach ARV muszą produkować więcej insuliny, aby utrzymać normalny poziom cukru we krwi. Jest to tzw. insulinooporność. Może być konieczne sprawdzenie poziomu insuliny.

Objawy zaburzeń metabolizmu

Nieprawidłowy poziom tłuszczy i cukru we krwi wywołuje czasem następujące objawy:

• Zmęczenie.
• Zawroty głowy (spowodowane nadciśnieniem).
• Brak koncentracji.
• Częstsze oddawanie moczu.
• Pragnienie.

U niektórych osób jednak nie występują żadne objawy, nawet jeśli nieprawidłowy poziom tłuszczu i cukru utrzymuje się u nich od dłuższego czasu. Ryzyko chorób serca jest u nich wyższe.

Choroby serca a leki antyretrowirusowe

Poziom tłuszczu we krwi może zacząć rosnąć po wdrożeniu leczenia ARV, szczególnie gdy opiera się ono na pewnych inhibitorach proteazy. Czasem może wzrosnąć do tego stopnia, że konieczna jest zmiana diety, regularne uprawianie sportu lub przyjmowanie leków, które go obniżą.

Obszerne badania z udziałem osób przyjmujących inhibitory proteazy pokazały, że mogą one w niewielki, choć znaczący, sposób zwiększać ryzyko chorób serca. Niektóre (choć nie wszystkie) badania wskazują również, że abacawir (Ziagen, także w kombinowanych tabletkach: Kivexie i Trizivirze) może podwyższać ryzyko chorób serca, szczególnie u osób, u których już występują inne czynniki ryzyka.

W przypadku gdy występują inne czynniki ryzyka chorób serca, należy ostrożnie dobrać schemat leków ARV tak, by tego ryzyka nie zwiększać. „Ryzyko” chorób serca nie oznacza automatycznie, że one wystąpią. Można wiele zrobić, by temu zapobiec.

Przede wszystkim należy regularnie sprawdzać poziom cholesterolu, trójglicerydów i glukozy. Dzięki temu lekarz będzie mógł wcześnie zauważyć jakiekolwiek niepokojące sygnały.

Dbanie o serce

Można też wiele zrobić, by utrzymać poziom lipidów w normie. Chodzi tu, między innymi, o zdrowe odżywianie z dużą ilością świeżych owoców i warzyw, ograniczając spożywanie tłuszczów, regularne ćwiczenia i niepalenie.

Leki na obniżenie poziomu lipidów

W niektórych sytuacjach lekarz może przepisać leki na obniżenie poziomu lipidów. Stosuje się je przy leczeniu chorób serca i stwardnieniu tętnic. Są to statyny (obniżające poziom cholesterolu) oraz fibraty (na obniżenie poziomu trójglicerydów, ale także cholesterolu). Niektóre statyny mogą wchodzić w interakcje z inhibitorami proteazy, a poza tym zarówno statyny, jak i fibraty mogą powodować swoje własne skutki uboczne, dlatego lekarz będzie Cię monitorował pod tym kątem.

Niektóre leki są obecnie badane pod względem skuteczności w obniżaniu poziomu glukozy i insuliny u osób żyjących z HIV.

Większość leków antyretrowirusowych jest przetwarzanych przez organizm w wątrobie, dlatego u pewnej grupy osób na terapii ARV występują zaburzenia czynności tego organu. W wielu przypadkach u tych pacjentów występowały inne czynniki ryzyka takie, jak wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C, przyjmowanie innych leków mogących uszkodzić wątrobę lub styl życia (np. używanie narkotyków albo alkoholu).

W ramach rutynowej opieki nad pacjentem z HIV wykonuje się badania krwi, w celu kontrolowania stanu wątroby. W przypadku problemów z wątrobą, można rozważyć zmianę leków ARV albo dodatkowe leczenie wątroby.

Mogą być pomocne zmiany diety, dlatego warto jeść dużo świeżych owoców i warzyw oraz unikać tłustego jedzenia. Nadmierne picie alkoholu i używanie niektórych środków psychoaktywnych może uszkodzić wątrobę lub pogłębić istniejące schorzenia tego narządu. Jeśli niepokoisz się o stan wątroby w związku ze spożywaniem alkoholu czy narkotyków, poproś o radę kogoś z zespołu medycznego.

Uszkodzenia nerwowe mogą być wyjątkowo bolesnym skutkiem ubocznym niektórych leków ARV, lecz także może je spowodować bezpośrednio HIV.

Neuropatia to uszkodzenia unerwienia kończyn (i bardzo rzadko męskich genitaliów), spowodowane przez leki antyretrowirusowe. Z tego powodu to niepożądane działanie nosi nazwę neuropatii obwodowej.

Neuropatia obwodowa dotyczy zwykle uszkodzeń unerwienia niższych partii nóg i stóp, a rzadziej – rąk. Objawy są różne: od łagodnego mrowienia i drętwienia po przeszywający ból, uniemożliwiający nawet noszenie skarpetek. Na ogół dotyka w takim samym stopniu obu stron ciała.

Inne objawy neuropatii obwodowej to: zawroty głowy, biegunka i dysfunkcje seksualne u mężczyzn (niemożność osiągnięcia lub utrzymania erekcji).

Lekami, które najczęściej wywołują neuropatię obwodową, są d4T i ddI. Leki te stosuje się teraz wyłącznie, gdy nie są dostępne inne opcje terapeutyczne. Istnieją też przesłanki, że 3TC może się wiązać z ryzykiem wystąpienia neuropatii obwodowej.

Może być też spowodowana innymi lekami, które przyjmują osoby z HIV, np. niektóre antybiotyki, leki przeciwgruźlicze i przeciwko mięsakowi Kaposiego.

Gdy wystąpi neuropatia spowodowana lekami, należy natychmiast zmienić schemat leków ARV (ale przed jakąkolwiek modyfikacją trzeba sie skonsultować z lekarzem). Po odstawieniu leku neuropatia może się nasilić przez kilka tygodni, ale później z czasem prawie zawsze ustępuje.

W międzyczasielekarz może przepisać leczenie na zmniejszenie bólu. Badania kliniczne wykazały, że lek o nazwie L-Acetyl-Carnitine może pomóc w ograniczeniu objawów neuropatii.

Istnieje kilka różnych przyczyn uszkodzenia unerwienia u osób seropozytywnych – chociażby sam HIV, lecz także inne infekcje czy problemy z dietą. Ważne jest, by poinformować lekarza, jeśli wystąpiłoby mrowienie, drętwienie czy ból stóp, by można się temu bliżej przyjrzeć.